Балдар асманы

Карыялардын ишеними боюнча, жылдыздуу асман жөнүндөгү билим көчмөн кыргыздарда мезгилдерди, багыттарды жана мезгилдердин алмашуусун аныктоонун практикалык зарылдыгынан улам артыкчылыктуу өнүгүүгө ээ болгон. Байыркы кыргыздардын турмуштук ишмердүүлүгүн, дүйнө таанымын калыптандырууда жылдыздуу асман чоң роль ойногон. Алар жаңы иш баштоодон жана/же сапарга чыгуудан мурда жылдыздарга гана таянышкан. Жылдыздардын жайгашкан жери, кыймылы жөнүндөгү билимдерин оозеки уламыш, жомок түрүндө ачык асман алдында оттун жанына отуруп, түрдүү жылдыздарды көрсөтүп, кызыктуу уламыштарды балдарына айтып беришкен. Бул көчмөн шартта окутуунун жана билим берүүнүн өзгөчө формасы болгон. Азыркы астрономдордун айтымында, мындай уламыштарда берилген жылдыздардын абалы жана асман сфераларынын кыймылы жөнүндөгү маалыматтар илимий астрономиянын маалыматтары менен дал келет. Карыялардын айтымында, Саймалуу-Таш чийимташтарынында оозеки тарыхтан тышкары астрономиялык билимдер да жылдыз карталары түрүндө сакталып калган.

Салттуу адистер менен биргелешкен изилдөөлөр жана өлкөдөгү жергиликтүү жамааттар жана мамлекеттик билим берүү мекемелери менен кызматташуу астрономия жана Күн системасы жаатындагы салттуу түпкү билимдер жана түшүнүктөр темасы эң начар түшүнүлгөн, эң аз өнүккөн аймак экенин көрсөтүп турат. Өлкөдө салттуу астрономиянын алып жүрүүчүлөрү жана сактоочулары, илимий билимдерди түпкүлүктүү билимдер жана түшүнүктөр менен айкалыштыруу жана жаш муунга өткөрүп берүү боюнча илимий адистер саналуу гана калды. Адаптацияланган басылмаларды жана/же анимациялык продуктуларды айтпаганда да, азыркы кыргыз коомунда жылдыздарга жана асман сферасына болгон кызыгуу азайып баратат. Астрономия сабагы мектеп программасынан өзүнчө сабак катары чыгарылып, физика сабагынын программасына кошулган. Мектепке чейинки жана башталгыч класстын балдары жылдыздар жана күн системасы жөнүндө негизги түшүнүктөрдү ала алышпайт. Өлкөнүн китеп базары ар кыл жанрдагы жана маданияттагы жомокторго жана аңгемелерге толгон, бирок китепканалардын жана китеп дүкөндөрүнүн китеп текчелеринде кыргыз элинин кыргыз тилиндеги түпкүлүктүү уламыштары дээрлик жок. Жаш муундун өз элинин астрономиялык билимине дээрлик мүмкүнчүлүгү жок, бул билимди өткөрүп берүү процессин өтө көйгөйлүү кылат.

Астрономия тармагындагы салттуу билимдерди сактап жүргөн чектелген адамдардын тобуна жана Саймалуу-Таштагы чийимташтар базасына мүмкүнчүлүк алгандан кийин, демилгелүү топ салттуу билимдерди жана түшүнүктөрдү мектепке чейинки жана мектеп жашындагы балдар үчүн жандандыруу, таркатуу жана адаптациялоо зарылчылыгын жана актуалдуулугун көрүп жатат. Бул максатта китеп басып чыгаруу жана уламыштардын анимациясын түзүү аркылуу, салттуу билимдер базасына ачык мүмкүнчүлүк берүү пландалууда. Бул долбоордун жыйынтыгы түпкүлүктүү билимди жана илимий астрономияны мектепке чейинки жана толук эмес орто билим берүү программасына интеграциялоодо алгачкы кадам боло алат жана астрономияга болгон кызыгууну жандандырат.

Долбоорду ишке ашыруудагы потенциалдуу тобокелдиктер/көйгөйлөр салттуу билимдердин маанилүүлүгүн жана баалуулугун тааныбаган академиялык чөйрөлөрдүн сыны жана каршылыгы болушу мүмкүн. Демилгечи топ илимий ыкмаларды ата-бабадан калган билимди колдонуу менен айкалыштырган окумуштуулар менен байланышта. Дал ушундай окумуштууларга таянуу коомдук талкууларда туура аргументтерди табууга жардам берет.

Долбоордун негизги максаты – мектепке чейинки жана мектеп курагындагы балдар үчүн жылдыздар дүйнөсү жана асман сфералары жөнүндө байыркы салттуу түпкү билимдерди жана концепцияларды жандандыруу, ылайыкташтыруу жана өткөрүп берүү. Бул максат топ жылдыздардын жайгашкан жери, асман сфераларынын кыймылы жөнүндө үч түпкү уламыштары бар иллюстрацияланган китепти иштеп чыгуу жана басып чыгаруу жана бул уламыштардын бир анимацияланган кыска мультфильм версиясын түзүү аркылуу ишке ашат.

Долбоордун күтүлгөн жыйынтыгы катары асман чөйрөлөрүнүн кыймылдары жана жылдыздардын жайгашуусу тууралуу салттуу билимдерди жана түшүнүктөрдү, ошондой эле Саймалуу-Таштагы айрым чийимташтар менен алардын байланышын ачып берген эки жергиликтүү уламыштын кыргыз тилинде экрандаштырылган көркөм китеби болот. Бул чийимташтар жергиликтүү жылдыз картасы болуп саналат. Китептеги ар бир иллюстрацияланган уламыш үчүн мобилдик телефондо окула турган QR коду берилет, анын жардамы менен сиз окуянын анимациясын дароо көрө аласыз. Китеп ошондой эле QR коду аркылуу жеткиликтүү болгон кыска онлайн викторина оюнун киргизүү аркылуу аудитория менен баарлашууга, окулган/көрүлгөн маалыматты консолидациялоого жана өзүн жана интеллектуалдык көңүл ачууну сынап көрүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Иштин негизги ыкмасы – жергиликтүү маданий жамааттар менен тыгыз жана туруктуу кызматташуу. Бул долбоорду ишке ашыруу үчүн, биздин команда практиктер, сактоочулар жана жергиликтүү оозеки тарыхынын ээлери, жомокчулар жана салттуу астрономия жана астрофизика сактоочулар тармагы менен кызматташат. Алар түпкүлүктүү уламыштардын окуяларын жана асман сфералары жана топ жылдыздары жөнүндө кыска метраждуу анимациялык фильмдерди ылайыкташтыруунун негизги адистери болушат.

Санарип мультимедиялык продукттар өзгөчө жаштардын көңүлүн бурдуруп, кызыгуусун кармап турууда уникалдуу мүмкүнчүлүккө ээ. Аларды колдонуу аркылуу биздин долбоордун продукттары билим берүүчү контентти жаратууга салым кошот, бул контент көрүүчүлөрдү жөн гана маалыматтандырбастан, өз маданияты менен тилин тереңирээк түшүнүүгө, ааламдашуу шарттарында өзүнүн түпкү маданиятына жана салттарына байланууга түрткү берет. Бул ыкма заманбап ааламдашуу шартында туруктуу өнүгүүнү камсыздайт деп терең ишенебиз.